ناخنک چشم چیست؟ [راهنمای جامع و کاربردی ناخنک چشمی]
مقدمه
آیا تا به حال متوجه رشد بافتی صورتی رنگ بر روی سفیدی چشم خود شده‌اید که به تدریج به سمت قرنیه (قسمت شفاف جلوی چشم) پیشروی می‌کند؟ این عارضه شایع چشمی، ناخنک چشم نام دارد. ناخنک چشم که با نام پزشکی “پتریژیوم” نیز شناخته می‌شود، یک رشد غیر سرطانی است که روی ملتحمه (غشای شفافی که سفیدی چشم و سطح داخلی پلک‌ها را می‌پوشاند) شروع شده و به مرور زمان می‌تواند به قرنیه گسترش یابد. اگرچه ناخنک چشم معمولاً تهدید کننده بینایی نیست، اما می‌تواند علائم آزاردهنده‌ای ایجاد کرده و در موارد پیشرفته، باعث اختلال در دید شود. در این مقاله جامع، قصد داریم به بررسی صفر تا صد ناخنک چشم چیست؟ بپردازیم. با ما همراه باشید.
ناخنک چشم چیست؟ تعریف دقیق و ماهیت ناخنک چشمی
ناخنک چشم چیست؟ به بیان ساده، ناخنک چشم یک بافت اضافی است که به شکل مثلثی بر روی ملتحمه چشم رشد می‌کند و به سمت قرنیه پیشروی می‌نماید. ناخنك چشم یک بیماری دژنراتیو (تحلیل برنده) است که در اثر تغییرات سلولی در ملتحمه ایجاد می‌شود. بافت ناخنك چشم از رگ‌های خونی کوچک و بافت همبند تشکیل شده است و ظاهری صورتی یا گوشتی دارد. در پاسخ علمی‌تر به سوال “ناخنک چشم چیست؟” می‌توان گفت که ناخنک چشم یک ضایعه خوش‌خیم ناشی از رشد غیرطبیعی بافت فیبروواسکولار ملتحمه است که معمولاً در سمت داخلی چشم (به سمت بینی) شروع شده و به تدریج به سمت مرکز قرنیه گسترش می‌یابد. گاهی اوقات افراد به اشتباه از کلمه “ناخونک” به جای ناخنک چشم استفاده می‌کنند که منظور هر دو یکی است.
علت ناخنک چشم چیست؟ چرا ناخنک چشمی ایجاد می‌شود؟
هرچند علت دقیق و بنیادین ایجاد ناخنک چشم هنوز به طور کامل در هاله‌ای از ابهام قرار دارد، اما پژوهش‌ها عوامل متعددی را در بروز و پیشرفت این ضایعه چشمی دخیل می‌دانند. در صدر این عوامل، قرار گرفتن طولانی‌مدت و مزمن در معرض اشعه ماوراء بنفش (UV) نور خورشید به عنوان مهم‌ترین علت ناخنک چشم شناخته می‌شود؛ این اشعه با آسیب رساندن به سلول‌های ملتحمه، می‌تواند زمینه‌ساز رشد غیرطبیعی آن‌ها گردد، و به همین دلیل، ساکنین مناطق گرمسیری و آفتابی یا افرادی که به واسطه شغل یا سبک زندگی خود تماس مداوم با نور خورشید دارند، بیشتر در معرض خطر هستند. در کنار این عامل اصلی، خشکی مزمن چشم نیز با تحریک مداوم ملتحمه، آن را مستعد آسیب و رشد غیرطبیعی کرده و احتمال ابتلا به ناخنک را افزایش می‌دهد.
همچنین، قرار گرفتن طولانی‌مدت در معرض عناصر محیطی دیگر مانند گرد و غبار، باد و آلاینده‌ها می‌تواند با ایجاد التهاب و تحریک، خطر را دوچندان کند. سن نیز به عنوان یک فاکتور مطرح است، چرا که ناخنک چشم اغلب در بزرگسالان و افراد مسن‌تر شایع‌تر بوده و با افزایش سن، احتمال بروز آن بیشتر می‌شود. نباید از نقش عوامل ژنتیکی و وراثت نیز غافل شد؛ وجود سابقه خانوادگی می‌تواند احتمال ابتلای فرد را افزایش دهد. بدین ترتیب، می‌توان گفت که علت ناخنک چشمی، پدیده‌ای چندعاملی و حاصل ترکیبی از عوامل محیطی، به ویژه نور خورشید و خشکی چشم، و عوامل فردی نظیر سن و استعداد ژنتیکی است.
علائم ناخنک چشم چیست؟ نشانه‌ها و عوارض ناخنک چشمی
ناخنک چشم در مراحل اولیه ممکن است بدون علامت باشد و فقط به صورت یک لکه کوچک روی سفیدی چشم دیده شود. اما با پیشرفت رشد ناخنک چشمی، علائم مختلفی ممکن است ظاهر شوند، از جمله:
- قرمزی و التهاب چشم: ناخنک چشم اغلب با قرمزی و التهاب ملتحمه همراه است. این قرمزی چشم ممکن است خفیف یا شدید باشد و به صورت دوره‌ای یا مداوم رخ دهد.
- سوزش و خارش چشم: احساس سوزش، خارش و تحریک چشم از علائم شایع ناخنک چشم است. این علائم ممکن است به دلیل خشکی سطح چشم و التهاب ناخنك چشم ایجاد شوند.
- احساس وجود جسم خارجی در چشم: بسیاری از افراد مبتلا به ناخنک چشم احساس می‌کنند که جسم خارجی در چشم آن‌ها وجود دارد، حتی اگر جسم خارجی واقعی وجود نداشته باشد. این احساس ناشی از برجستگی بافت ناخنک چشمی بر روی سطح چشم است.
- تاری دید: اگر ناخنک چشم به قرنیه گسترش یابد و به مرکز قرنیه نزدیک شود، می‌تواند باعث تاری دید و کاهش وضوح بینایی گردد. در موارد پیشرفته، ناخنک چشم می‌تواند باعث آستیگماتیسم نامنظم شده و دید را به طور قابل توجهی مختل کند.
- خشکی چشم: ناخنک چشم می‌تواند با تغییر در لایه اشکی چشم، باعث خشکی چشم شود. خشکی چشم خود می‌تواند علائمی مانند سوزش، خارش و احساس جسم خارجی را تشدید کند.
- نازک شدن ملتحمه (در موارد شدید): در موارد نادر و بسیار پیشرفته، ناخنک چشم می‌تواند باعث نازک شدن ملتحمه و حتی سوراخ شدن آن شود که عارضه جدی و نیازمند درمان فوری است.
راه تشخیص ناخنک چشم چیست؟
تشخیص ناخنک چشم عموماً در حوزه تخصص چشم‌پزشک قرار دارد و از طریق یک معاینه دقیق بالینی صورت می‌پذیرد. برای شناسایی این عارضه، پزشک مجموعه‌ای از روش‌های تشخیصی را به کار می‌گیرد که در خط مقدم آن‌ها، معاینه با اسلیت لامپ قرار دارد؛ این میکروسکوپ تخصصی چشم‌پزشکی به پزشک امکان می‌دهد تا با بزرگنمایی بالا و نور قوی، ساختارهای مختلف چشم، به‌ویژه ملتحمه و قرنیه، را به دقت مشاهده کرده و بدین ترتیب، ناخنک را تشخیص داده و ابعاد، شکل و میزان پیشرفت آن را ارزیابی نماید. در کنار این بررسی کلیدی، پزشک به بررسی شرح حال بیمار، شامل علائم، سابقه قرارگیری در معرض آفتاب، خشکی چشم و دیگر بیماری‌های احتمالی چشمی، می‌پردازد تا به تشخیصی دقیق‌تر دست یافته و ناخنک را از سایر اختلالات چشمی افتراق دهد.
در برخی موارد، برای سنجش تأثیر احتمالی ناخنک بر وضوح دید، تست حدت بینایی نیز انجام می‌شود. افزون بر این، در موارد پیشرفته‌تر که ناخنک به قرنیه گسترش یافته و موجب تغییر شکل آن شده باشد، ممکن است از توپوگرافی قرنیه (نقشه‌برداری از سطح قرنیه) برای ارزیابی دقیق میزان آستیگماتیسم ناشی از آن و همچنین جهت برنامه‌ریزی دقیق‌تر برای جراحی (در صورت لزوم) بهره گرفته شود. با بهره‌گیری از این مجموعه روش‌ها، چشم‌پزشک قادر خواهد بود ناخنک چشم را با دقت تشخیص داده و متناسب با شرایط هر بیمار، بهترین مسیر درمانی را تعیین نماید.
راه درمان ناخنک چشم چیست؟ روش‌های درمان ناخنک چشمی
درمان ناخنک چشم بسته به شدت علائم، اندازه و میزان پیشرفت آن متفاوت است. در بسیاری از موارد خفیف، ناخنک چشم نیاز به درمان خاصی ندارد و فقط با مراقبت‌های خانگی و استفاده از قطره‌های اشک مصنوعی می‌توان علائم آن را کنترل کرد. اما در موارد پیشرفته‌تر، ممکن است نیاز به درمان‌های دارویی یا جراحی باشد. روش‌های درمان ناخنک چشم عبارتند از:
1. درمان‌های غیر جراحی ناخنک چشم:
- قطره های اشک مصنوعی: قطره‌های اشک مصنوعی، اولین و مهم‌ترین خط درمان ناخنک چشم برای موارد خفیف تا متوسط هستند. این قطره‌ها با مرطوب نگه داشتن سطح چشم، به کاهش خشکی، سوزش و احساس جسم خارجی کمک می‌کنند. استفاده منظم و مکرر از قطره‌های اشک مصنوعی، به ویژه در افرادی که از خشکی چشم رنج می‌برند، بسیار توصیه می‌شود.
- قطره‌های استروئیدی (کورتیکواستروئید): در مواردی که ناخنک چشم ملتهب و قرمز است، پزشک ممکن است قطره‌های استروئیدی (مانند قطره پردنیزولون یا فلوئورومتولون) را برای مدت کوتاهی تجویز کند. این قطره‌ها با کاهش التهاب، به تسکین قرمزی، سوزش و درد کمک می‌کنند. با این حال، استفاده طولانی مدت از قطره‌های استروئیدی به دلیل عوارض جانبی احتمالی (مانند افزایش فشار چشم و آب مروارید) توصیه نمی‌شود و باید حتماً تحت نظر پزشک باشد.
- پمادهای چشمی: در برخی موارد، به ویژه در هنگام شب، ممکن است استفاده از پمادهای چشمی روان کننده به جای قطره‌های اشک مصنوعی توصیه شود. پمادها مدت زمان بیشتری روی سطح چشم باقی می‌مانند و اثر مرطوب کنندگی طولانی‌تری دارند.
2. درمان جراحی ناخنک چشم:
روش جراحی زمانی برای درمان ناخنک چشم در نظر گرفته می‌شود که:
- ناخنک چشم به حدی بزرگ شده باشد که باعث اختلال در دید شود و به مرکز قرنیه نزدیک شده باشد.
- علائم ناخنک چشمی (قرمزی، سوزش، خارش) با درمان‌های غیر جراحی کنترل نشوند و کیفیت زندگی بیمار را تحت تاثیر قرار دهند.
- ناخنک چشم از نظر زیبایی برای بیمار آزاردهنده باشد.
روش های مختلفی برای جراحی ناخنک چشم وجود دارد که رایج‌ترین آن‌ها عبارتند از:
- برداشتن ناخنک (Pterygium Excision): در این روش جراحی، ناخنک چشم با دقت از سطح قرنیه و ملتحمه برداشته می‌شود. برداشتن ساده ناخنک چشم ممکن است با احتمال عود بالا همراه باشد.
- پیوند ملتحمه (Conjunctival Autograft): برای کاهش احتمال عود ناخنک چشم بعد از جراحی، معمولاً از پیوند ملتحمه استفاده می‌شود. در این روش، بعد از برداشتن ناخنک چشم، یک قطعه کوچک از ملتحمه سالم خود بیمار (معمولاً از قسمت بالایی چشم که کمتر در معرض دید است) برداشته شده و به ناحیه برداشته شده پیوند زده می‌شود. پیوند ملتحمه، میزان عود ناخنک چشم را به طور قابل توجهی کاهش می‌دهد.
- پیوند غشای آمنیوتیک (Amniotic Membrane Graft): در برخی موارد، به جای پیوند ملتحمه، ممکن است از پیوند غشای آمنیوتیک (غشای داخلی جفت) استفاده شود. غشای آمنیوتیک خواص ضد التهابی و ترمیم کننده دارد و می‌تواند به بهبود زخم و کاهش عود ناخنک چشم کمک کند.
انتخاب روش جراحی مناسب درمان ناخنک چشم بستگی به اندازه، ضخامت و میزان پیشرفت ناخنک چشمی، تجربه جراح و شرایط خاص بیمار دارد. جراحی ناخنک چشم معمولاً به صورت سرپایی و با بی‌حسی موضعی انجام می‌شود و دوره بهبودی آن نسبتاً کوتاه است.
راه پیشگیری از ناخنک چشم چیست؟ (راه‌های محافظت از چشم در برابر ناخنک چشمی)
پیشگیری از ناخنک چشم به مراتب بهتر از درمان آن است. با رعایت نکات ساده‌ای می‌توان خطر ابتلا به ناخنک چشم را به میزان قابل توجهی کاهش داد. مهم‌ترین راه‌های پیشگیری از ناخنک چشمی عبارتند از:
- استفاده از عینک آفتابی مناسب: مهم‌ترین اقدام پیشگیرانه، محافظت از چشم‌ها در برابر اشعه ماوراء بنفش نور خورشید است. همیشه در فضای باز و به ویژه در ساعات اوج تابش خورشید (بین ساعت 10 صبح تا 4 بعد از ظهر)، از عینک آفتابی استفاده کنید. عینک آفتابی باید 100% محافظت در برابر اشعه UVA و UVB را داشته باشد و به خوبی چشم‌ها و پلک‌ها را بپوشاند.
- استفاده از کلاه لبه دار: علاوه بر عینک آفتابی، استفاده از کلاه لبه دار یا نقاب دار نیز می‌تواند به محافظت بیشتر از چشم‌ها در برابر نور خورشید کمک کند.
- اجتناب از قرار گرفتن طولانی مدت در معرض نور خورشید: سعی کنید از قرار گرفتن طولانی مدت در معرض نور مستقیم خورشید، به ویژه در ساعات اوج تابش، خودداری کنید.
- استفاده از قطره های اشک مصنوعی: در صورتی که از خشکی چشم رنج می‌برید، به طور منظم از قطره‌های اشک مصنوعی استفاده کنید تا سطح چشم شما مرطوب بماند و از تحریک ملتحمه جلوگیری شود.
- محافظت از چشم در برابر گرد و غبار و باد: در محیط‌های پر گرد و غبار و بادخیز، از عینک محافظ استفاده کنید تا از تحریک چشم‌ها جلوگیری شود.
- معاینات منظم چشم پزشکی: به طور منظم برای معاینه چشم به چشم پزشک مراجعه کنید؛ به ویژه اگر سابقه خانوادگی ناخنک چشم دارید یا در معرض عوامل خطر ابتلا به آن قرار دارید. تشخیص زودهنگام ناخنک چشم می‌تواند به درمان موثرتر و جلوگیری از پیشرفت آن کمک کند.
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد؟ علائم هشدار دهنده ناخنک چشم
در بیشتر موارد، ناخنک چشم با روندی آهسته پیشرفت می‌کند و به تدریج بزرگ‌تر می‌شود؛ با این حال، ظهور برخی علائم هشداردهنده، زنگ خطری است که مراجعه به چشم‌پزشک را ضروری می‌سازد. چنانچه متوجه هرگونه تغییر در بینایی خود، نظیر تاری دید یا کاهش وضوح آن شدید، یا اگر ناخنک چشمتان دردناک شده و این درد به طور مداوم ادامه دارد، باید به پزشک مراجعه کنید. همچنین، اگر قرمزی و التهاب چشم به ناگهان شدت یافته و با درمان‌های خانگی معمول تسکین نمی‌یابد، یا اگر شاهد رشد سریع و قابل توجه ناخنک در یک بازه زمانی کوتاه بوده‌اید، نیاز به ارزیابی تخصصی وجود دارد.
ایجاد اختلال در استفاده راحت از لنز های تماسی و یا صرفاً نگرانی از ظاهر ناخنک و تمایل به برداشتن آن به دلایل زیبایی نیز از جمله مواردی هستند که مراجعه به چشم‌پزشک را برای تشخیص دقیق، ارزیابی کامل وضعیت و دریافت مشاوره و درمان مناسب، اجتناب‌ناپذیر می‌سازند.
جمع بندی نهایی: ناخنک چشم، عارضه‌ای شایع اما قابل مدیریت
ناخنک چشم یک عارضه شایع چشمی است که در اثر رشد غیرطبیعی بافت ملتحمه بر روی قرنیه ایجاد می‌شود. ناخنک چشمی معمولاً به دلیل قرار گرفتن طولانی مدت در معرض نور خورشید ایجاد می‌شود و می‌تواند علائم آزاردهنده‌ای مانند قرمزی، سوزش، خارش و تاری دید ایجاد کند. درمان ناخنک چشم بسته به شدت علائم و میزان پیشرفت آن متفاوت است و شامل درمان‌های غیر جراحی (قطره‌های اشک مصنوعی و استروئیدی) و جراحی (برداشتن ناخنک چشم و پیوند ملتحمه یا غشای آمنیوتیک) می‌باشد. با رعایت نکات پیشگیرانه مانند استفاده از عینک آفتابی و محافظت از چشم در برابر نور خورشید، می‌توان خطر ابتلا به ناخنک چشم را کاهش داد. در صورت مشاهده علائم ناخنک چشم یا نگرانی در مورد سلامت چشمان خود، حتماً به چشم پزشک مراجعه کنید.
از همراهی شما عزیزان صمیمانه سپاسگزاریم.
این مقاله توسط دکتر ماندانا احمدی بازبینی و صحت علمی آن تایید گردیده است.
