خشکی چشم

تاریخ آخرین آپدیت: 28ام خرداد 1403

مقدمه

احتمالا برای بسیاری از شما پیش آمده که در حین کار با کامپیوتر یا مطالعه ی زیاد، دچار سوزش چشم و ریزش اشک شده باشید. این موضوع می تواند مربوط به یکی از رایج ترین مشکلات چشمی یعنی خشکی چشم باشد. در این مقاله، به بررسی جامع و کامل این آسیب پرداخته ایم. بنابراین چنانچه علاقه مند به کسب اطلاعات در این زمینه هستید، تا انتهای مطلب با ما همراه باشید.

خشکی چشم چیست؟

خشکی چشم یا سندرم چشم خشک، وضعیتی است که در آن چشم‌ها نمی توانند به اندازه ی کافی اشک تولید کنند و یا اشک به سرعت تبخیر می شود. اشک‌ نقش مهمی در حفظ رطوبت و حفاظت از سطح چشم دارد و به عنوان یک لایه محافظ در سطح چشم عمل نموده و موجب مرطوب ماندن چشم می‌شود.

وقتی تولید اشک‌ کاهش یافته و یا کیفیت اشک تغییر می‌کند، ممکن است احساس خشکی‌چشم و عدم احساس راحتی در این عضو مهم را تجربه کنید.

اشک از کجا ترشح می‌شود؟

اشک از سه لایه ی آبکی، موسین و چربی تشکیل شده است. چربی اشک از غدد چربی واقع در پلک ترشح می شود. لایه ی موسین از غدد goblet در ملتحمه ترشح می شود. از سوی دیگر لایه ی آبکی اشک از غدد اصلی ترشح کننده ی اشک در قسمت بالا و خارج چشم و زیر استخوان گیجگاهی و نیز از غدد ترشح کننده ی اشک در ضخامت ملتحمه ترشح می شود.

وقتی گریه می کنیم و یا جسم خارجی وارد چشم می شود، فقط اشک آبکی و از غده ی اصلی ترشح می شود. این اشک تنها برای چشم جنبه ی شست و شو دارد و باعث خشک شدن بیشتر چشم هم می شود. اما در هر لحظه چشم ما لایه ی اشکی شامل چربی، موسین و اشک آبی از غدد ملتحمه و پلک ترشح می کند که روی سطح چشم را می پوشاند و برای سلامت بافت های چشم لازم و حیاتی است و کمبود آن باعث خشکی چشم می شود.

دلایل خشکی چشم چیست؟

خشکی چشم می‌تواند دلایل مختلفی داشته باشد. در زیر به شایع ترین علل خشکی‌چشم اشاره شده است:

کاهش تولید اشک

یکی از دلایل اصلی خشکی چشم، کاهش تولید اشک‌ است. این مسئله ممکن است به دلیل التهاب در غدد اشکی، تحلیل کیفیت اشک یا عوامل دیگری که تولید اشک را مختل می‌کنند، اتفاق بیفتد.

تبخیر سریع اشک‌ها

اشک‌ها معمولاً بر روی سطح چشم تراکم دارند، دائما در حال ترشح هستند و در طول روز به طور طبیعی بخار می شوند. اما در برخی افراد، تبخیر اشک‌ها سریع تر از حد نرمال اتفاق می افتد و باعث خشکی در چشم می‌شود.

عوامل محیطی

مواد محرک مانند هوای خشک، باد، دود، گرد و غبار، آفتاب یا فعالیت‌هایی مانند استفاده طولانی مدت از رایانه و صفحات نمایش نیز می‌توانند این مشکل را تشدید کنند.

استفاده از لنزهای تماسی

استفاده نادرست یا طولانی مدت از لنزهای تماسی نیز می‌تواند باعث خشکی چشم شود. لنزهای تماسی ممکن است جریان اشک‌ها را مختل نموده و رطوبت طبیعی چشم‌ها را کاهش دهند.

بیماری‌ها و عوامل زیستی

برخی بیماری‌ها مانند بیماری‌های التهابی، دیابت، بیماری‌های ایمنی، بیماری‌های تیروئید و پارکینسون می‌توانند خشکی چشم را تحریک کنند. همچنین، تغییرات هورمونی در دوران بارداری و یا دریافت داروهای خاص نیز منجر به تشدید این مشکل می گردند.

افزایش سن

با افزایش سن، تولید اشک‌ها کاهش می‌یابد. بنابراین خشکی‌چشم در افراد مسن شیوع بیشتری دارد.

استفاده از داروها

برخی داروها، مانند داروهای ضد‌اضطراب، ضدافسردگی و ضدآلرژی، داروهای دیورتیک (افزایش دهنده ی ادرار) و داروهای فشار خون این مشکل را تحریک می کنند.

از دیگر داروهای کاهش دهنده اشک چشم می توان به ایزوترتینوئین (Isotretinoin) اشاره کرد. این دارو که برای درمان آکنه و جوش های صورت استفاده می شود، با کاهش ترشح لایه ی چربی اشک باعث ایجاد خشکی شدید پوست و چشم می شود. به یاد داشته باشید که تا 5/1 ماه پس از قطع کامل این دارو، به دلیل خشکی چشم، انجام جراحی های ریفرکتیو (لیزیک، لازک، پی آرکی، فمتولیزیک و …) ممنوع است.

عمل های جراحی

خشکی چشم، یکی از عوارض برخی عمل های جراحی چشمی مانند لیزیک است. این عارضه معمولا موقتی بوده و برطرف خواهد شد. بعد از عمل جراحی کاتاراکت (آب مروارید) هم خشکی چشم تا حدود یک تا سه ماه می تواند ایجاد شود (بخصوص در خانم ها).

3 عامل مهم دیگر در ایجاد این مشکل، کم کاری تیروئید، روماتیسم مفصلی و یائسگی می باشد.

علائم خشکی چشم

علائم و نشانه‌های خشکی چشم ممکن است شامل موارد زیر باشد:

حس سوزش و خارش

یکی از نشانه‌های اصلی این آسیب، احساس خارش و سوزش در چشم می باشد.

قرمزی چشم

ممکن است به دلیل تحریک و التهاب عروق چشمی، قرمزی و التهاب در قسمت های مختلف چشم نمایان گردد.

احساس خستگی چشم

افراد مبتلا به خشکی چشم ممکن است احساس خستگی در چشم‌ را داشته باشند. این احساس معمولاً پس از استفاده طولانی از چشم‌ها برای فعالیت‌هایی مانند مطالعه، کار با رایانه و یا تماشای تلویزیون تشدید می‌شود.

ترشح مختصر چرکی در کناره های چشم

ممکن است بخصوص هنگام بیدار شدن از خواب، مختصر ترشح چرکی کنار چشم دیده شود. در عین حال، خشکی چشم یکی از عوامل زمینه ساز عفونت های چشمی و تکرار آنهاست.

آبریزش

بسیاری از بیماران مبتلا به خشکی چشم از اشک ریزش شکایت می کنند. علت این مسئله عدم وجود لایه ی بازال اشک (لایه ای که همیشه باید روی سطح چشم باشد) و تحریک غدد اشکی به ترشح اشک آبکی می باشد.

تاری دید

همانطور که دید از پشت شیشه ی کثیف ماشین تار می شود، از پشت یک قرنیه ی خشک نیز دید کاهش می یابد. در صورتی که هر یک از این علائم در طول شبانه روز برای شما اتفاق می افتد، احتمالا به این مشکل ابتلا پیدا کرده اید. در این صورت توصیه می شود به یک چشم پزشک باتجربه و کاردان مراجعه نمایید.

روش های پیشگیری از خشکی چشم

روش های زیر به پیشگیری از ابتلا به خشکی‌چشم کمک خواهند کرد:

استفاده از مواد مرطوب‌کننده چشم

استفاده از قطره‌ها یا ژل‌های مرطوب‌ساز چشمی می‌تواند به حفظ رطوبت چشم‌ها کمک کند. این محصولات می‌توانند ترشح اشک‌ها را تقویت کرده و احساس خشکی را کاهش دهند. البته نباید به صورت خودسرانه از این مواد استفاده نمایید. استفاده از این مواد حتما باید به تجویز یک چشم پزشک خوب و به میزان تشخیص ایشان صورت پذیرد.

اجتناب از عوامل تحریک کننده

سعی کنید از عوامل تحریک کننده مانند دود سیگار، هوای خشک، گرد و غبار و مواد شیمیایی قوی دوری کنید. اگر به ناچار در معرض این عوامل قرار بگیرید، استفاده از عینک محافظ می تواند کمک کننده باشد.

استفاده صحیح از لنزهای تماسی

اگر از لنزهای تماسی استفاده می‌کنید، حتماً راهنمایی‌های مربوط به استفاده از آن را رعایت کنید. استفاده نادرست یا اشکال در تمیزی لنزهای تماسی می‌تواند خشکی چشم را تشدید کند.

استراحت منظم چشم

در صورت استفاده طولانی مدت از رایانه، تلفن همراه یا مطالعه ی طولانی مدت، سعی کنید به طور منظم استراحت کوتاهی به چشم‌های خود بدهید.

مصرف آب کافی

مطمئن شوید که به میزان کافی آب می‌نوشید تا بدنتان به درستی هیدراته شود. این موضوع می‌تواند ترشح اشک‌ها را بهبود بخشد.

محافظت در برابر آفتاب

هنگام رفتن به فضای باز، از عینک‌های آفتابی با فیلتر UV مناسب استفاده کنید تا از تاثیر مستقیم آفتاب بر چشم‌ها جلوگیری شود.

روش های تشخیص خشکی چشم

برای تشخیص قطعی این مشکل، باید به چشم پزشک مراجعه کنید. متخصص چشم علاوه بر گرفتن شرح حال با دستگاه اسلیت لامپ و در صورت لزوم با کاغذهای مخصوص اندازه گیری حجم چشم می تواند میزان اشک را اندازه گیری کند.

روش های درمان خشکی چشم

برای درمان خشکی‌چشم، حتما باید به یک چشم پزشک باتجربه و کاردان مراجعه نمایید. به هیچ وجه نباید به صورت خودسرانه برای درمان این آسیب تلاش کنید. در ادامه با روش های معمول درمان خشکی چشم از نظر یکی از بهترین چشم پزشکان ایران یعنی خانم دکتر ماندانا احمدی آشنا خواهید شد:

درمان علل اولیه

در برخی موارد، خشکی چشم ممکن است ناشی از عللی مانند التهاب چشم، عدم تعادل هورمونی، بیماری‌های ایمنی و یا عوامل دیگر باشد. در این صورت، برای درمان این مشکل، لازم است علت اصلی مشکل تشخیص داده شده و درمان شود.

قطره‌های مرطوب‌کننده چشم

استفاده از قطره‌های مرطوب‌کننده چشمی، می‌تواند بهبود قابل توجهی در ترشح اشک‌ها و کاهش خشکی چشم ایجاد نماید.

قطره های اشک مصنوعی دو دسته هستند:

1. انواعی که ماده نگهدارنده ندارند و به صورت خشابی و یکبار مصرف ارائه می شوند. این نوع قطره ها حساسیت زایی کمتری داشته و برای استفاده طولانی مدت و خشکی چشم های شدیدتر توصیه می شوند. انواع حاوی هیالورونیک اسید در این گروه بهتر و موثرتر از انواع بدون هیالورونیک اسید هستند.
2. انواع حاوی ماده نگهدارنده که شکل قطره ها معمولی است و بیشتر جهت شست و شوی چشم مورد استفاده قرار می گیرند. قطره ی اشک مصنوعی بسته به میزان خشکی‌چشم از 3 تا 6 مرتبه در روز قابل استفاده است.

ژل‌های چشمی

ژل‌های چشمی حاوی مواد مرطوب‌کننده بسیار غلیظ‌تری نسبت به قطره‌های مرطوب‌ساز هستند و می‌توانند برای مدت طولانی‌تری رطوبت را در چشم‌ها حفظ کنند.

پماد چشمی

پمادهای چشمی حاوی مواد روان‌کننده و مرطوب‌کننده بوده و می‌توانند برای درمان خشکی شدید چشم مورد استفاده قرار گیرند. این پمادها را معمولاً قبل از خواب در چشم می ریزند. زیرا ممکن است موقتا کاهش دید ایجاد کنند.

تغییر در روش زندگی

اقداماتی مانند استفاده از مرطوب کننده ها در فضاهای خشک، قرار دادن رادیاتورها در فاصله‌ای مناسب از چشم‌ها، استفاده از عینک آفتابی UV مناسب، استراحت منظم چشم و مصرف آب کافی می‌توانند در بهبود خشکی چشم مؤثر باشند.

خشکی چشم بعد از عمل های جراحی

احتمال ایجاد این مشکل پس از برخی عمل‌های جراحی وجود دارد. این جراحی ها عبارتند از:

• فمتولیزیک
• لازک
• پی آرکی
• ترانس پی آرکی
• فمتواسمایل
• سوپراکور
• کاشت لنز داخل چشمی آرتیزان و آرتیفلکس
• کاشت رینگ داخل چشمی
• آب مروارید یا کاتاراکت
• آب سیاه یا گلوکوم
• پیوند قرنیه

از بین جراحی های حذف عینک، فقط جراحی کاشت لنز داخل چشمی ICL خشکی چشم نمی دهد.

سوالات متداول

در این قسمت، جهت سهولت کار شما عزیزان، سوالات متداول مراجعین را قرار داده ایم. در صورتی که پرسش شما در این قسمت وجود ندارد، می توانید آن را در قسمت دیدگاه ها در انتهای صفحه ثبت نموده و منتظر پاسخ خانم دکتر احمدی بمانید.

آیا خشکی چشم احتمالی بعد از عمل جراحی دائمی هست یا موقتی؟

خشکی چشم ایجاد شده پس از عمل جراحی معمولاً موقتی است و در طول زمان بهبود می‌یابد. اما در برخی موارد، ممکن است خشکی چشم به صورت دائمی باقی بماند.

آیا خشکی چشم ایجاد شده در اثر عمل جراحی نتیجه ی خطای جراحه یا یک اتفاق طبیعی هست؟

این مشکل پس از برخی عمل های جراحی و در بعضی گروه های سنی اجتناب ناپذیر است. به عنوان مثال پس از جراحی کاتاراکت در سنین بالا و بخصوص در خانم ها احتمال ایجاد آن زیاد است. اصولا این افراد قبل از عمل نیز خشکی چشم دارند که با عمل تشدید می شود. اما بسیاری رعایت های حین عمل مثل رعایت در استفاده کمتر از قطره، مراقبت از قرنیه حین عمل، سرعت عمل حین جراحی، استفاده از انرژی کمتر دستگاه لیزر حین عمل، محدود کردن قطره ها پس از جراحی و درمان به موقع خشکی چشم در صورت ایجاد، می تواند باعث بهبود سریع تر بیمار شود.

راهکار های شما برای مواجهه با خشکی چشم چیه؟

خشکی چشم های خفیف با تغییر سبک زندگی قابل درمان هستند. عواملی مانند خواب مناسب، شست و شوی ریشه ی مژه ها با شامپو بچه، عدم استفاده ی طولانی مدت از کامپیوتر، استفاده از عینک آفتابی در آفتاب و باد و گرد و غبار، شست و شوی صورت با آب سرد و استفاده از قطره های اشک مصنوعی سرد، می توانند در کاهش خشکی چشم موثر باشند. چنانچه بهبود حاصل نشد، احتمالا نیاز به معاینه و درمان های دارویی یا جراحی جدی تری خواهد بود.

سخن پایانی

همان طور که اشاره شد، خشکی چشم یک عارضه رایج است که می‌تواند بسیار آزاردهنده باشد. این مشکل ممکن است به دلیل عوامل مختلفی از جمله عمل جراحی، عوامل محیطی، استفاده طولانی مدت از کامپیوتر و … رخ دهد. البته خوشبختانه راه های پیشگیری و درمان مفید و اثرگذاری دارد و معمولا برطرف می گردد.

امیدواریم مطالعه ی این مطلب برای شما مفید و کاربردی بوده باشد. از همراهی شما عزیزان صمیمانه سپاسگزاریم.

درباره دکتر ماندانا احمدی

من دکتر ماندانا احمدی هستم، دارای فوق تخصص پیوند قرنیه، سگمان قدامی و لیزیک. فارغ التحصیل پزشکی عمومی دانشگاه شهید بهشتی سال ۱۳۷۲ با رتبه ی ممتاز (یک در صد نخبگان) که اکنون پس از 25 سال فعالیت و انجام جراحی های بی شمار در خدمت شما مردم عزیز می باشم.