جراحی شبکیه: راهنمای جامع و معرفی انواع آن
آخرین بهروزرسانی: ۲ آبان ۱۴۰۴
جراحی شبکیه مجموعهای از اقدامات پزشکی است که برای درمان بیماریها و آسیبهای وارده به شبکیه چشم انجام میشود. شبکیه، لایه حساس به نور در پشت چشم است که تصاویر را دریافت نموده و به مغز ارسال میکند. اختلال در عملکرد شبکیه میتواند منجر به کاهش بینایی شدید یا حتی نابینایی شود. در این مقاله به معرفی انواع عمل شبکیه، کاربردها، روند انجام و مراقبتهای پس از آن خواهیم پرداخت. با ما همراه باشید.
شبکیه چیست و چرا نیاز به جراحی پیدا میکند؟
شبکیه یک بافت عصبی نازک است که در قسمت خلفی چشم قرار دارد. این بافت حاوی میلیونها سلول حساس به نور (گیرندههای نوری) است که نور را به سیگنالهای الکتریکی تبدیل کرده و از طریق عصب بینایی به مغز میفرستند. هرگونه آسیب یا بیماری در شبکیه میتواند به طور جدی بینایی فرد را تحت تاثیر قرار دهد. نیاز به جراحی شبکیه معمولاً به دلایل زیر ایجاد میشود:
خداحافظی با عینک در یک روز!
با جدیدترین دستگاههای لیزیک در سال 2025، دیدی شفاف و کامل را تجربه کنید.
دریافت مشاوره رایگان- پارگی یا سوراخ شبکیه: این وضعیت میتواند منجر به جدا شدن شبکیه از لایه زیرین آن شود.
- جداشدگی شبکیه: وضعیتی اورژانسی که در آن شبکیه از محل اصلی خود جدا شده و تامین خون و اکسیژن آن مختل میشود. جراحی شبکیه در این مورد حیاتی است.
- رتینوپاتی دیابتی پرولیفراتیو: در بیماران دیابتی، رگهای خونی جدید و شکننده روی شبکیه رشد میکنند که میتوانند خونریزی کرده و منجر به جداشدگی کششی شبکیه شوند.
- سوراخ ماکولا: ایجاد سوراخ در ناحیه ماکولا (مرکز شبکیه که مسئول دید مرکزی است) که باعث تاری دید مرکزی میشود.
- پرده اپیرتینال (غشاء اپیماکولار): تشکیل یک بافت ظریف روی سطح شبکیه که میتواند باعث چین و چروک و اعوجاج دید شود.
- خونریزی زجاجیه: خونریزی در ماده ژلهای داخل چشم (زجاجیه) که دید را مختل میکند.
- ترومای چشمی: آسیبهای شدید به چشم که میتواند به شبکیه صدمه بزند.
انواع جراحی شبکیه و روشهای رایج
نوع عمل شبکیه بسته به نوع و شدت بیماری متفاوت است. رایجترین انواع عمل شبکیه عبارتند از:
عمل ویترکتومی چشم (Vitrectomy)
عمل ویترکتومی چشم یکی از پرکاربردترین انواع جراحی شبکیه است. در این عمل، جراح با استفاده از ابزارهای بسیار ظریف و از طریق برشهای کوچک در سفیدی چشم، ماده زجاجیه (ماده ژلهای شفاف داخل چشم) را برمیدارد. برداشتن زجاجیه به جراح امکان دسترسی مستقیم به شبکیه را میدهد تا مشکلات آن را برطرف کند. پس از رفع مشکل، ممکن است حباب گاز، روغن سیلیکون یا محلول نمکی برای کمک به تثبیت شبکیه در جای خود تزریق شود. عمل ویترکتومی چشم برای درمان مواردی مانند جداشدگی شبکیه، خونریزی زجاجیه، سوراخ ماکولا، پرده اپیرتینال و رتینوپاتی دیابتی استفاده میشود.
اسکلرال باکلینگ (Scleral Buckling)
این نوع جراحی شبکیه عمدتاً برای درمان جداشدگی شبکیه انجام میشود. در این روش، جراح یک نوار سیلیکونی کوچک و انعطافپذیر را به قسمت بیرونی سفیدی چشم (صلبیه) متصل میکند. این نوار، صلبیه را به سمت داخل فشار میدهد و به این ترتیب، شبکیه را به لایه زیرین خود نزدیکتر میکند تا دوباره به آن بچسبد. ممکن است همراه با اسکلرال باکلینگ، از کرایوپکسی (یخدرمانی) یا فوتوکوآگولاسیون با لیزر (لیزردرمانی) برای ایجاد چسبندگی دائمی در محل پارگی شبکیه استفاده شود.
لیزر درمانی شبکیه (فتوکوآگولاسیون با لیزر)
لیزر درمانی یک روش عمل شبکیه کم تهاجمی است که برای ترمیم پارگیهای کوچک شبکیه، جلوگیری از پیشرفت جداشدگی شبکیه یا درمان رتینوپاتی دیابتی استفاده میشود. در این روش، پرتوهای لیزر برای ایجاد سوختگیهای کوچک و کنترل شده در اطراف پارگی شبکیه به کار میروند که باعث ایجاد زخم و چسبندگی میشوند و از گسترش پارگی جلوگیری میکنند. همچنین لیزر میتواند رگهای خونی غیرطبیعی را در رتینوپاتی دیابتی بسوزاند و رشد آنها را متوقف کند.
کرایوپکسی (یخ درمانی)
در این روش جراحی، از سرمای شدید برای ایجاد چسبندگی در اطراف پارگیهای شبکیه استفاده میشود. یک پروب سرد از طریق برش کوچکی روی سطح چشم به ناحیه پارگی شبکیه هدایت میشود. سرما باعث ایجاد زخم و چسبندگی در بافت شبکیه شده و از جداشدگی بیشتر جلوگیری میکند. این روش اغلب همراه با اسکلرال باکلینگ استفاده میشود.
روند انجام جراحی شبکیه
عمل شبکیه معمولاً تحت بیهوشی عمومی انجام میشود. مدت زمان عمل به نوع و شدت مشکل بستگی دارد. پس از جراحی، چشم بانداژ میشود و پزشک دستورالعملهای دقیقی را برای مراقبتهای پس از عمل ارائه میدهد.
مراقبتهای پس از جراحی شبکیه
مراقبتهای پس از عمل شبکیه چشم برای بهبودی کامل و حفظ نتایج بسیار مهم هستند. این مراقبت ها عبارتنداز:
- مصرف داروها: استفاده منظم از قطرههای چشمی و داروهای خوراکی تجویز شده توسط پزشک (آنتیبیوتیکها، داروهای ضد التهاب).
- وضعیت سر: در برخی موارد، به ویژه پس از عمل ویترکتومی چشم که در آن گاز تزریق شده است، بیمار باید برای چند روز یا چند هفته سر خود را در وضعیت خاصی (مثلاً رو به پایین) نگه دارد تا گاز به شبکیه فشار وارد کرده و به چسبیدن آن کمک کند.
- اجتناب از فعالیتهای سنگین: پرهیز از بلند کردن اجسام سنگین، ورزشهای شدید و فعالیتهایی که به چشم فشار وارد میکنند.
- عدم پرواز: در صورت تزریق گاز به چشم، پرواز با هواپیما یا رفتن به ارتفاعات تا زمانی که گاز به طور کامل جذب نشده است، ممنوع است، زیرا تغییرات فشار میتواند باعث اتساع گاز و آسیب به چشم شود.
- معاینات منظم: مراجعه به پزشک برای معاینات پیگیری منظم جهت ارزیابی روند بهبودی و وضعیت شبکیه.
پرسشهای متداول درباره جراحی شبکیه
1. آیا جراحی شبکیه دردناک است؟
عمل شبکیه تحت بیحسی یا بیهوشی انجام میشود، بنابراین در طول عمل دردی احساس نخواهید کرد. پس از عمل، ممکن است درد خفیف تا متوسطی داشته باشید که با داروهای مسکن قابل کنترل است.
2. مدت زمان بهبودی پس از جراحی شبکیه چقدر است؟
بهبودی اولیه معمولاً چند هفته طول میکشد، اما بهبودی کامل بینایی و ثبات وضعیت شبکیه ممکن است چندین ماه طول بکشد.
3. آیا نتایج جراحی شبکیه دائمی هستند؟
در بسیاری از موارد، این عمل میتواند به طور موثر مشکل را برطرف کند و بینایی را نجات دهد. با این حال، موفقیت جراحی به عوامل متعددی از جمله علت و شدت بیماری بستگی دارد. برخی بیماریها ممکن است نیاز به جراحیهای متعدد یا پیگیریهای طولانی مدت داشته باشند.
خداحافظی با عینک در یک روز!
با جدیدترین دستگاههای لیزیک در سال 2025، دیدی شفاف و کامل را تجربه کنید.
دریافت مشاوره رایگان4. چه زمانی باید به پزشک مراجعه کنم؟
اگر هرگونه تغییر ناگهانی در بینایی، جرقه زدن نور، دیدن مگس پران یا کاهش میدان دید را تجربه کردید، بلافاصله به چشمپزشک مراجعه کنید. تشخیص و عمل شبکیه به موقع میتواند از آسیبهای جدی به بینایی جلوگیری کند.
سخن پایانی
جراحی شبکیه یک حوزه بسیار تخصصی در چشمپزشکی است که میتواند زندگی بسیاری از بیماران را با حفظ یا بازیابی بینایی بهبود بخشد. از عمل ویترکتومی چشم گرفته تا لیزر درمانی، پیشرفتهای چشمگیری در این زمینه حاصل شده است. اگر با مشکلات شبکیه مواجه هستید یا علائمی را تجربه میکنید که نگرانکننده هستند، مراجعه سریع به چشمپزشک متخصص شبکیه ضروری است. تشخیص زودهنگام و انتخاب روش عمل شبکیه مناسب، کلید موفقیت در درمان و حفظ ارزشمندترین حس ما، یعنی بینایی است. از همراهی شما عزیزان صمیمانه سپاسگزاریم.
این مقاله توسط دکتر ماندانا احمدی بازبینی و صحت علمی آن تایید گردیده است.
