اندوفتالمیت چیست؟ راهنمای جامع و ضروری

مقدمه

اندوفتالمیت یک عفونت شدید و تهدید کننده بینایی در داخل چشم است. این وضعیت اورژانسی چشم پزشکی نیاز به تشخیص و درمان فوری دارد تا از عوارض جدی و دائمی، از جمله از دست دادن بینایی، جلوگیری شود. در این مقاله جامع، به بررسی صفر تا صد پرسش رایج “اندوفتالمیت چیست؟” پرداخته شده است. درک این موضوع برای حفظ سلامت چشم بسیار حیاتی است.

اندوفتالمیت چیست؟

اندوفتالمیت یا عفونت داخل چشمی (عفونت داخل کره چشم) به التهاب و عفونت حفره‌های داخلی چشم، به ویژه زجاجیه (ماده ژله‌ای داخل چشم) و مایع زلالیه (مایع بین قرنیه و عنبیه) گفته می‌شود. به زبان ساده، اندوفتالمیت یعنی عفونت بسیار جدی در داخل کره چشم. این عفونت می‌تواند ناشی از ورود میکروب‌ها (باکتری، قارچ، انگل) به داخل چشم باشد.

انواع اندوفتالمیت چیست؟

اندوفتالمیت را بر اساس منشاء عفونت به دو دسته اصلی تقسیم می‌کنند:

1. اندوفتالمیت اگزوژن (خارجی): این نوع اندوفتالمیت شایع‌ترین نوع است و زمانی رخ می‌دهد که میکروب‌ها از خارج به داخل چشم وارد شوند. شایع‌ترین راه ورود میکروب‌ها به چشم، از طریق جراحی‌های چشم، به ویژه جراحی آب مروارید و همچنین آسیب‌های نافذ چشم است. تزریقات داخل چشمی نیز می‌توانند در موارد نادر، اندوفتالمیت اگزوژن را به وجود آورند.
2. اندوفتالمیت اندوژن (داخلی): این نوع اندوفتالمیت نادرتر است و زمانی اتفاق می‌افتد که عفونت از سایر قسمت‌های بدن از طریق جریان خون به چشم گسترش یابد. عفونت‌های خونی مانند عفونت‌های قارچی، باکتریایی یا آبسه‌های دندانی می‌توانند باعث اندوفتالمیت اندوژن شوند. افراد با سیستم ایمنی ضعیف، دیابت یا مصرف کنندگان داروهای وریدی بیشتر در معرض خطر اندوفتالمیت اندوژن هستند.

علل ایجاد اندوفتالمیت چیست؟ (عوامل خطر)

همانطور که اشاره شد، اندوفتالمیت به دلیل ورود میکروب‌ها به داخل چشم ایجاد می‌شود. علل و عوامل خطر بسته به نوع اندوفتالمیت متفاوت هستند:

1. علل اندوفتالمیت اگزوژن عبارتنداز:

• جراحی چشم: جراحی آب مروارید شایع‌ترین علت اندوفتالمیت اگزوژن است؛ اگرچه خطر آن بسیار کم است. سایر جراحی‌های چشم مانند جراحی گلوکوم، ویترکتومی، و … نیز می‌توانند خطر را افزایش دهند. اقدامات احتیاطی و استریل در حین جراحی برای کاهش خطر اندوفتالمیت اگزوژن بسیار مهم است.
• آسیب‌های نافذ چشم: اجسام خارجی که به داخل چشم نفوذ می‌کنند، می‌توانند میکروب‌ها را به همراه خود وارد کرده و باعث عفونت شوند. شدت و نوع آسیب، خطر ابتلا به اندوفتالمیت را تعیین می‌کند.
• تزریقات داخل چشمی: تزریق دارو به داخل چشم، مانند تزریق‌های آنتی‌VEGF  برای درمان دژنراسیون ماکولا، در موارد بسیار نادر می‌تواند منجر به اندوفتالمیت شود.

2. علل اندوفتالمیت اندوژن عبارتنداز:

• عفونت‌های خونی: عفونت‌های باکتریایی، قارچی یا انگلی در سایر نقاط بدن می‌توانند از طریق خون به چشم منتقل شوند. پنومونی، اندوکاردیت، مننژیت و عفونت‌های ادراری می‌توانند از جمله منابع عفونت باشند.
• ضعف سیستم ایمنی: افراد با سیستم ایمنی ضعیف، مانند بیماران مبتلا به HIV/AIDS، بیماران پیوند عضو، یا افراد تحت شیمی درمانی، بیشتر مستعد عفونت‌های فرصت‌طلب، از جمله اندوفتالمیت اندوژن هستند.
• دیابت: دیابت کنترل نشده می‌تواند سیستم ایمنی را تضعیف کرده و خطر عفونت‌ها را افزایش دهد.
• مصرف داروهای وریدی: مصرف کنندگان مواد مخدر وریدی به دلیل احتمال ورود میکروب‌ها به جریان خون، در معرض خطر بیشتری برای اندوفتالمیت اندوژن قرار دارند.

علائم اندوفتالمیت چیست؟ (نشانه‌های هشدار دهنده)

علائم اندوفتالمیت، این عارضه چشمی جدی، معمولاً به ناگهان و با شدتی غافلگیرکننده پدیدار می‌شوند و هرگونه تأخیر در تشخیص و مراجعه فوری به چشم‌پزشک می‌تواند عواقب وخیمی در پی داشته باشد. از نشانه‌های هشداردهنده اصلی می‌توان به درد شدید، عمیق و ضربان‌دار در چشم اشاره کرد که اغلب با حرکت دادن چشم تشدید می‌شود. به موازات آن، کاهش شدید و ناگهانی بینایی، از تاری دید قابل توجه گرفته تا از دست دادن کامل دید، زنگ خطری جدی محسوب می‌شود. قرمزی شدید سفیدی چشم (صلبیه)، همراه با تورم و التهاب پلک‌ها نیز از دیگر علائم بارز است. همچنین، خروج ترشحات غلیظ و چرکی از چشم و حساسیت شدید و آزاردهنده به نور (فوتوفوبیا) از نشانه‌های مهم هستند که در برخی موارد ممکن است با سردرد نیز همراه شوند.

راه تشخیص اندوفتالمیت چیست؟

تشخیص اندوفتالمیت بر اساس معاینه دقیق چشم توسط چشم پزشک انجام می‌شود. به دلیل اورژانسی بودن این وضعیت، تشخیص سریع و دقیق بسیار مهم است. روش‌های تشخیصی شامل موارد زیر است:

• معاینه بالینی چشم: چشم پزشک با استفاده از میکروسکوپ چشمی (اسلیت لامپ) و افتالموسکوپ، داخل چشم را به دقت بررسی می‌کند تا علائم التهاب و عفونت را ارزیابی کند.
• بررسی سابقه پزشکی: پزشک در مورد سابقه جراحی چشم، آسیب‌های چشمی، بیماری‌های زمینه‌ای (مانند دیابت) و سایر عوامل خطر سوال خواهد کرد.
• کشت از مایع زجاجیه و زلالیه: برای شناسایی نوع میکروب عامل عفونت و تعیین بهترین آنتی‌بیوتیک، نمونه‌ای از مایع زجاجیه و یا زلالیه چشم گرفته شده و برای کشت به آزمایشگاه ارسال می‌شود. این کشت به تعیین دقیق اندوفتالمیت عفونی کمک می‌کند.
• سونوگرافی چشم: در مواردی که دید به شدت کاهش یافته و بررسی داخل چشم به خوبی امکان‌پذیر نیست، سونوگرافی چشم می‌تواند برای ارزیابی التهاب و وجود احتمالی جسم خارجی در داخل چشم کمک کننده باشد.

روش‌ درمان اندوفتالمیت چیست؟ (درمان‌های فوری)

درمان اندوفتالمیت، به منظور جلوگیری از آسیب دائمی به چشم و از دست دادن بینایی، باید بلافاصله و بدون فوت وقت آغاز شود. رویکرد درمانی معمولاً شامل مجموعه‌ای از اقدامات فوری است که در رأس آن‌ها، تزریق آنتی‌بیوتیک یا ضد قارچ به داخل چشم (تزریق داخل زجاجیه‌ای) به عنوان روش اصلی درمان قرار دارد؛ در این شیوه، دارو مستقیماً به داخل زجاجیه تزریق می‌شود تا غلظت بالایی از آن در کانون عفونت ایجاد گردد، و انتخاب نوع دارو بر اساس میکروب مشکوک و نتایج کشت آزمایشگاهی صورت می‌پذیرد.

در کنار این اقدام محوری، آنتی‌بیوتیک‌های سیستمیک (وریدی یا خوراکی) نیز برای کنترل فراگیر عفونت در سراسر بدن، به‌ویژه در موارد اندوفتالمیت اندوژن، تجویز می‌شوند. همچنین، برای کاهش التهاب شدید چشمی، ممکن است از داروهای کورتیکواستروئیدی استفاده شود. در موارد بسیار شدید اندوفتالمیت یا در شرایطی که چشم به درمان دارویی پاسخ مناسبی نشان ندهد، جراحی ویترکتومی جهت تخلیه زجاجیه عفونی و پاکسازی فضای داخلی چشم ضرورت می‌یابد؛ این جراحی می‌تواند در بهبود دید برخی از بیماران مؤثر واقع شود.

راه پیشگیری از اندوفتالمیت چیست؟ (اقدامات احتیاطی)

پیشگیری از اندوفتالمیت به ویژه نوع اگزوژن آن، بسیار مهم است. اقدامات پیشگیرانه شامل موارد زیر است:

• رعایت کامل اصول استریلیزاسیون در جراحی‌های چشم: رعایت دقیق پروتکل‌های استریل در طول جراحی‌های چشم، از جمله آماده‌سازی مناسب پوست اطراف چشم، استفاده از ابزار و مواد استریل و استفاده از آنتی‌بیوتیک‌های پروفیلاکتیک (پیشگیرانه) بعد از جراحی، می‌تواند خطر اندوفتالمیت اگزوژن را به حداقل برساند.
• محافظت از چشم در برابر آسیب: استفاده از محافظ چشم هنگام انجام کارهای پرخطر یا ورزش‌هایی که احتمال آسیب به چشم وجود دارد، می‌تواند از آسیب‌های نافذ چشم و در نتیجه اندوفتالمیت اگزوژن پیشگیری کند.
• کنترل بیماری‌های زمینه‌ای: افراد مبتلا به دیابت، ضعف سیستم ایمنی یا سایر بیماری‌های زمینه‌ای باید بیماری خود را به خوبی کنترل کنند تا خطر عفونت‌های خونی و اندوفتالمیت اندوژن را کاهش دهند.
• بهداشت مناسب لنزهای تماسی: رعایت بهداشت کامل لنز های تماسی، شستشوی دست‌ها قبل از گذاشتن و برداشتن لنز، استفاده از محلول‌های ضدعفونی کننده مناسب و تعویض به موقع لنزها، می‌تواند خطر عفونت‌های چشمی را کاهش دهد.

چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد؟

در صورت مشاهده هر یک از علائم اندوفتالمیت، به ویژه درد شدید چشم، کاهش ناگهانی بینایی، قرمزی چشم و ترشحات چرکی، باید فوراً به چشم پزشک مراجعه کنید. تشخیص و درمان سریع در جلوگیری از عوارض جدی و حفظ بینایی بسیار حیاتی است. به یاد داشته باشید که اندوفتالمیت یک وضعیت اورژانسی چشم پزشکی است و نیاز به توجه فوری دارد.

نکته بسیار مهم

عفونت های مهم (اندوفتالمیت) پس از جراحی چشم اغلب در 5 روز اول پس از جراحی رخ می دهند. بنابراین اگر در 5 روز اول پس از جراحی دچار درد شدید چشم، قرمزی چشم، ورم پلک و اطراف چشم و تاری دید(بخصوص اگر در روز اول پس از جراحی این علائم وجود نداشته و بعدا ایجاد شده) شدید، حتما فورا به پزشکتان مراجعه نمایید.

سخن پایانی

اندوفتالمیت یک عفونت جدی و تهدید کننده بینایی در داخل چشم است که نیاز به تشخیص و درمان فوری دارد. درک اینکه اندوفتالمیت چیست؟، علائم آن، علل و راه‌های پیشگیری از آن، برای حفظ سلامت چشم و پیشگیری از عوارض جدی بسیار مهم است. در صورت بروز هرگونه علامت مشکوک چشمی، به ویژه پس از جراحی چشم یا آسیب چشمی، فوراً به چشم پزشک مراجعه نمایید.

از همراهی شما عزیزان صمیمانه سپاسگزاریم.

درباره دکتر ماندانا احمدی

من دکتر ماندانا احمدی هستم، دارای فوق تخصص پیوند قرنیه، سگمان قدامی و لیزیک. فارغ التحصیل پزشکی عمومی دانشگاه شهید بهشتی سال ۱۳۷۲ با رتبه ی ممتاز (یک در صد نخبگان) که اکنون پس از 25 سال فعالیت و انجام جراحی های بی شمار در خدمت شما مردم عزیز می باشم.